วันลอยกระทงเป็นเทศกาลที่มีต้นกำเนิดมาจากประเทศไทยและประเทศใกล้เคียงอย่างเมียนมา ลาว และกัมพูชา โดยมีความเชื่อมโยงกับการขอบคุณน้ำและขอขมาพระแม่คงคา ซึ่งเป็นเทพีแห่งน้ำ ตามความเชื่อของชาวพุทธและชาวฮินดู
ความเป็นมา
วันลอยกระทงเริ่มต้นมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยหรืออาจจะเก่ากว่านั้น โดยเชื่อว่าเป็นการแสดงความเคารพและขอขมาน้ำ เพราะคนไทยมีชีวิตผูกพันกับแม่น้ำลำคลองมาโดยตลอด นอกจากนี้ยังถือเป็นการขอบคุณพระแม่คงคาที่ให้น้ำใช้ในการดำรงชีวิต การเพาะปลูก และทำกิจกรรมต่าง ๆ
ในอดีต กระทงที่ใช้ลอยมักจะทำจากใบตอง ดอกไม้ และธูปเทียน ซึ่งเชื่อว่าเมื่อจุดธูปเทียนแล้วจะเป็นการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ส่วนดอกไม้และเหรียญที่วางไว้ในกระทงเป็นการให้โชคลาภและความมั่งคั่ง
ความเชื่อและความหมาย
1. ขอบคุณและขอขมา - เพื่อเป็นการขอขมาพระแม่คงคาสำหรับการใช้น้ำตลอดทั้งปี
2. การเริ่มต้นใหม่ - หลายคนเชื่อว่าเป็นการปล่อยสิ่งไม่ดีออกไปพร้อมกระทง ทำให้เกิดความรู้สึกเบิกบาน และพร้อมเริ่มต้นใหม่
3. ขอพร - บางคนใช้โอกาสนี้ในการอธิษฐานขอพร เช่น ขอความรัก ความสุข และความสำเร็จ
วันและฤกษ์การลอยกระทง
วันลอยกระทงจะจัดขึ้นในวันเพ็ญเดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติไทย ซึ่งตรงกับช่วงเดือนพฤศจิกายนที่เป็นฤดูฝนผ่านพ้น น้ำในแม่น้ำลำคลองจะเต็มและนิ่งเหมาะแก่การลอยกระทง
รูปแบบการจัดงานและกระทงในปัจจุบัน
ปัจจุบันงานลอยกระทงมีการจัดอย่างยิ่งใหญ่ในหลายพื้นที่ เช่น จังหวัดสุโขทัย เชียงใหม่ และกรุงเทพฯ โดยมีกิจกรรมทั้งขบวนแห่ แข่งขันทำกระทง การแสดงศิลปวัฒนธรรม และการประกวดนางนพมาศ
การรักษาสิ่งแวดล้อม
กระทงในอดีตทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ใบตองและหยวกกล้วย แต่ปัจจุบันเริ่มหันมาใช้วัสดุที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมเพื่อป้องกันมลพิษในแม่น้ำ และลดขยะ เช่น กระทงจากขนมปัง กระทงจากดอกไม้ และกระทงจากหยวกกล้วย